Πριν από περίπου δύο εκατομμύρια χρόνια οι άναρθρες κραυγές των προγόνων του ανθρώπου άρχισαν να μορφοποιούνται σε λέξεις. Αυτές με τη σειρά τους «υποχρέωσαν» τον εγκέφαλο να αναπτύξει κέντρα για τον έλεγχο και την οργάνωση της ομιλίας, της προφορικής επικοινωνίας των ανθρώπων, όπου οι λέξεις σηματοδοτούσαν την έννοια του πράγματος, και το δέντρο σήμαινε το κάθε δέντρο και όχι τη συγκεκριμένη βελανιδιά, ή το συγκεκριμένο πεύκο.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτή η διαδικασία άρχισε σε ένα ορισμένο στάδιο ανάπτυξης της εξέλιξης του ανθρώπου στο στάδιο του Homo Habilis, (είναι ο «επιδέξιος άνθρωπος», ο πρώτος κατασκευαστής εργαλείων, όπου στα απολιθωμένα κρανία του βρίσκουμε το εντύπωμα της έλικας του Broca, που είναι το κέντρο της ομιλίας). Η αλλαγή στη συνείδηση των ανθρώπων ήταν τεράστια.

Όπως τεράστια ήταν η επίδραση στην παραπέρα εξέλιξη των ανθρωποειδών προγόνων μας, και την ανάδυση τους από το ζωικό βασίλειο. Για να προστεθεί έπειτα από μια μακριά διαδρομή, δίπλα στον προφορικό λόγο και ο γραπτός η γραφή -το όχημα της λαλιάς- με την αφηρημένη έννοια των συμβόλων, να συμπυκνώνει, να εγκολπώνει και να μεταβιβάζει στο χρόνο, τις σκέψεις και τα αισθήματα των ανθρώπων, τα δεδομένα, τις μουσικές, και τις αφηγήσεις.

Πόσο κράτησε αυτή η μετάβα­ση από τη λαλιά στη γραφή; Κοντά στα 2 εκατομμύρια χρόνια από τον Homo Habilis, στον εξελιγμένο Homo Sapiens (το σοφό άνθρωπο), ο οποίος πριν από 40 χιλιάδες χρόνια πέρασε στη ζωγραφική αποτύπωση του γύρω του κόσμου και συνέχεια στη γραφή. Αργόσυρτη διαδικασία, με το βηματισμό της φύσης νωχελικό και ράθυμο. Με αμέτρητες απόπειρες να αποτυπωθεί αρχικά η σκέψη των ανθρώπων στη λαλιά και αργότερα να χαραχτεί στην πέτρα, στον πάπυρο και στο χαρτί. Για να περάσουμε σήμερα στο 3ο στάδιο του λόγου, ή ακριβέστερα, στο 3ο στάδιο της επικοινωνίας των ανθρώπων, με την οθόνη. Την οθόνη της τηλεόρασης και από κει στην οθόνη του υπολογιστή μέσα από την ψηφιακή μετατροπή του γραπτού λόγου και την ένδυση του με εικόνα, ήχο και κίνηση. Να βιώ­νουμε σήμερα τη νέα εποχή, όπου εμφανίζεται με δραματικά γρήγορο ρυθμό η κυριαρχία της οθόνης με τον προφορικό και το γραπτό λόγο να υποχωρούν, αλλά να συνυπάρχουν ακόμη- με άλλο όμως ειδικό βάρος στην επικοινωνία των ανθρώπων. Θα απέφευγα να πω ότι η οθόνη θα αντικαταστήσει τις προηγούμενες μορφές. Είναι όμως σίγουρο ότι η οθόνη με την τεράστια διακίνηση πληροφοριών, την ακαριαία δυνατότητα επαφών με όλο τον κόσμο και το απεριόριστο εύρος συναλλαγών, θα φέρει τα πάνω κάτω. Η οθόνη ως παράθυρο στον κυβερνοχώρο καταργεί τις αποστάσεις και τα σύνορα, αλλάζει τα κοινωνικά και πολιτιστικά δεδομένα, είναι το σήμα κατατεθέν της νέας εποχής.

Ποια θα είναι τα χαρακτηριστικά της νέας αυ­τής μορφής επικοινωνίας; Τι θα προστεθεί δίπλα στην αμεσότητα, στο άγγιγμα του προφορικού λόγου, και στο χειροπιαστό του γραπτού; Πόσο θα συμμετέχουν στην επικοινωνία οι αισθήσεις, πέρα από το περιεχόμενο και την πληροφορία, όπως το σφίξιμο των χεριών ή του βιβλίου, το άρωμα του προσώπου, ή η μυρωδιά του χαρτιού, οι εκφράσεις του συνομιλητή, ή το τσάκισμα των σελίδων; Τι θα γίνει με τον γιο μου τον Ορέστη και τ’ άλλα παιδιά, που πριν ανοίξουν ένα βιβλίο, το ψαχουλεύουν, το μυρίζουν, σαν το ζεστό ψωμί, ως στοιχείο της συνολικής απόλαυσης του αντικειμένου; Ίσως μπροστά στην παντοκρατορία και την απολυτότητα της αξίας της πληροφορίας, να ατονήσουν και υποβαθμιστούν οι αισθήσεις, ίσως πάλι η φύση, ανταποκρινόμενη στις νέες συνθήκες, να επινοήσει μια 6η αίσθηση. Ποιος ξέρει;

“Επί παντός του επιστητού” του Τάσου Κουράκη